پژوهش کتاب

مقدمه و طرح مسئله

کتابخوانی ابزار اصلی افزایش سطح آگاهی و دانش تک‏ تک افراد جامعه است. مطالعه تازه‏ترین‏ پیام­ها و مقالات موجود در مجلات، روزنامه‏ ها و کتاب­ها، نقشی مهم در به روز ماندن‏ توان فکری و عملی اعضای جامعه ایفا می‏ کند و برای تحقق توسعة فرهنگی پایدار به‏ منزلة یک رهیافت دوراندیشانه ضروری است.

به واقع توسعه به دست انسان و برای انسان صورت می‏ گیرد و مشخصا پایه این تغییر و تحول، تغییر در رفتار فردی و اجتماعی تک تک افرازد جامعه به سوی کسب دانش، مهارت و بینش سازگار با علم روز در جهت شناخت و به عمل درآوردن روزافزودن پدیده‏ ها و ناشناخته‏ های بشری است. منشاء تحولات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، رشد آگاهی‏ها و توانایی‏های نیروی انسانی فعال جامعه است و از آنجایی که نیروی انسانی با قابلیت‏ها و انگیزه‏ های متفاوت، عملکرد متفاوت دارند و این انسان‏ها هستند که عامل ایجاد پیشرفت و به کارگیری فناوری‏ اند، بنابراین لازم است لوازم و تجهیزات ضروری برای شکوفایی این استعدادهای نهفته متنوع، شناخته شود که یکی از این ابزارها مطالعه و روی آوردن به کتاب و کتابخوانی است.

از همین رو گسترش مطالعه و کتابخوانی به توسعة منابع انسانی و افزایش قابلیت­های‏ اعضای جامعه انجامیده و در نتیجه، کارایی بالای افراد جامعه و بهره‏ وری بیشتر‏ فعالیت­ها را به دنبال خواهد داشت.

در این بین نمایشگاه کتاب به عنوان یکی از مهمترین رویدادهای فرهنگی کشور تأثیری بسزا در فرهنگ کتابخوانی و مطالعه کتاب دارد، و از همین رو بستری موثر و موسع برای گرایش اقشار مختلف به کتاب و کتابخوانی است.

بی‏تردید این رویداد فرهنگی نقطه عطف بسیاری از تحولات صنعت نشر کشور است؛ به گونه­ ای که می‏ توان آن را آغاز تقویم برنامه­ ها و سال تحویل نشر کشور دانست. هر ساله بالغ بر چهل هزار عنوان کتاب جدید در روزهای برگزاری نمایشگاه به عرصه و عرضه می­ رسد و میلیون­ها بازدید­کننده از این عناوین بازدید می‏کنند و براساس آمارهای غیر­رسمی حدود شصت میلیارد تومان گردش پول در آن صورت می­ گیرد.

در این پژوهش برآنیم که به ابعاد مختلف نمایشگاه بین­ المللی کتاب تهران از نگاه بازدیدکنندگان با تأکید بر مطالعه استقبال مردم از نمایشگاه و رابطه آن با میزان مطالعه در کشور پرداخته و گامی مثبت در جهت هرچه بهتر برگزار شدن این نمایشگاه­ ها و همچنین اصلاح فرهنگ مطالعه برداشته باشیم.

ضرورت‏ها و اهداف پژوهش

مراکز عرضه کتاب و کتابخوانی نقش قابل توجهی در توسعه فرهنگی کشور دارند. برپایی نمایشگاه­ های کتاب در هر جامعه یک مرجع فرهنگی برای انسان­ها تلقی می­شود. نقش این مرجع فرهنگی این است که با قرار دادن افکار، عقاید، و حاصل اندیشه­ های خلاق در کنار یکدیگر، وسیله­ ای برای ایجاد علاقه به مطالعه و تحقیق برای افراد جامعه پدید آورد.

تحقیق و نظرسنجی در مورد نمایشگاه کتاب تهران و ترویج فرهنگ مطالعه از چند بعد دارای اهمیت و ضرورت است و از چند جهت یاری­بخش مسئولان در برنامه­ ریزی­های فرهنگی است:

ــ بررسی میزان مطالعه بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب به‏عنوان یکی از عوامل مهم و مؤثر در توسعة فرهنگی محسوب می‏شود.

ــ در فعالیت­های فرهنگی و نمایشگاه­های کتاب باید به توسعه فرهنگ مطالعه و کتابخوانی پرداخت و به انتشار کتاب­هایی دست زد که پاسخگوی علائق و نیازهای کودکان، نوجوانان و جوانان باشد و باعث ترغیب آنان به مطالعه شود. این نمایشگاه­ها می‏توانند با فرهنگ­سازی، ارائه برنامه­ های جذاب و ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی، نقش سازنده­ ای در پرورش اجتماعی و فرهنگی مردم برعهده گیرند، همان­طور که اکنون نیز کم و بیش به این وظیفه مشغولند، چه در غیر این­صورت نمایشگاه­های کتاب کارکرد فرهنگی لازم را برای ارضاء نیازهای آنان نخواهند داشت و به مرور از جریان­های اجتماعی و فرهنگی منزوی خواهند شد؛

ــ نوعی گفتمان معرفتی بین نمایشگاه کتاب و صنعت نشر از یک­سو و مخاطبین و نمایشگاه کتاب از سوی دیگر وجود دارد که تأثیر آن بر نوع دانشی که باید از طریق نشر کتاب به جامعه منتقل شود، تعیین کننده است. نمایشگاه­ها زمانی در ایفای وظایف خود موفق­تر خواهند بود که در رواج کلی مطالعة آزاد و غیرتخصصی نیز جداً کوشا باشند؛

ــ نمایشگاه­ها در شهرهای مختلف، مکانی برای تبادل و سنجش تولیدات و تجلی محصولات فرهنگی سالانه‏اند. به این معنی که در پس برگزاری هر نمایشگاه هدفی نهفته است. هدفی که تمام تصمیمات و دستورات پیرامون نمایشگاه را توجیه می­کند. نمایشگاه کتاب به عنوان یک اتفاق بزرگ فرهنگی از این قاعده مستثنی نیست. ارائة آمار از تعداد شرکت­کنندگان، تعداد کتاب­ها و ... وقتی مفید است که نمایشگاه کتاب بتواند رضایت پاسخگویان را به­دست آورده و از آنان نمره خوبی دریافت نماید. توجه به نظرات بازدیدکنندگان امری ضروری است که باید با توجه به نظرات جمع­ آوری شده نقاط قوت، پررنگ­تر و نقاط ضعف تا حد ممکن اصلاح شوند.

ــ استقبال عمومی مردم از این نمایشگاه کتاب و سنجش میزان علاقة اقشار مختلف مردم به کتاب و کتابخوانی، جنبة اطلاع­رسانی و فراگیر بودن نمایشگاه، جنبة اقتصادی و فروش­های نقدی (که برای ناشران مهم است)، ابعاد ترویجی و تبلیغاتی و حتی سیاسی آن بر ضرورت بررسی نقش نمایشگاه کتاب در فرهنگ مطالعه می‏ افزاید.

از همین رو این مطالعه استقبال مردم از نمایشگاه و رابطه آن با میزان مطالعه بازدیدکنندگان از اهداف اصلی این پژوهش می‏ باشد. در کنار این هدف، شاخصه‏ هایی چون: حوزه­ های مطالعاتی بازدیدکنندگان، میزان رضایت بازدیدکنندگان از بخش­های فعال اطلاع‏رسانی نمایشگاه؛ انگیزة پاسخگویان از شرکت در نمایشگاه؛ میزان مطالعه کتاب­های غیردرسی بازدیدکنندگان و علل مطالعة کم در بین پاسخگویان نیز مورد بررسی قرار می‏گیرد.

در این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوالات هستیم که چه رابطه­ای بین استقبال مردم از نمایشگاه و میزان مطالعه بازدیدکنندگان وجود دارد؟ انگیزة پاسخگویان از شرکت در نمایشگاه چیست؟ انگیزۀ پاسخگویان از خرید کتاب چیست؟ میزان علاقه­ مندی پاسخگویان به چه منابع مطالعاتی و در چه حوزه­ های مطالعاتی بوده است؟ دلایل پاسخگویان برای مطالعة کم چیست؟ پیشنهادات مهم پاسخگویان برای بهتر شدن وضعیت نمایشگاه چیست؟ سهم کتاب از سبد خانوار چقدر است؟ چه اقداماتی می‌ توان انجام داد تا مطالعه در بین مردم افزایش یابد؟

ادامه دارد ...